14 lipca należy do szympansów, bo właśnie dziś przypada Światowy Dzień Szympansa. Tego dnia, dokładnie 60 lat temu, Jane Goodall po raz pierwszy odwiedziła tereny dzisiejszego Parku Narodowego Gombe Stream w Tanzanii, aby przeprowadzić badania wśród dzikich szympansów. Dr Goodall do dziś, sześć dekad później, przemawia w imieniu tych wyjątkowych człekokształtnych, wskazując na ich niezwykłość.
Szympans to nasz bliski krewniak. Szacuje się, że z człowiekiem łączy go aż 98% (to nie żart!) wspólnych genów. Ich wysoka inteligencja i doskonałe zdolności manualne sprawdzają się przy wytwarzaniu i używaniu narzędzi służących do zdobywania pokarmu – zarówno roślinnego, jak i mięsnego, ponieważ są to małpy wszystkożerne.
W naturze szympansy tworzą liczne, wielopokoleniowe społeczności złożone z wielu samców i samic. Takie grupy liczą niekiedy od 40 do 60 osobników. Samce pozostają w grupie, w której się urodziły. Tworzą zgodne relacje z innymi „mężczyznami”, które przekładają się zwykle na wzajemną pomoc podczas konfliktów. Zdarza się także, że powstają koalicje, mające na celu sprawniejsze objęcie dominacji nad stadem.
Poznane są 4 podgatunki szympansa zwyczajnego: zachodni, nigeryjsko-kameruński, środkowy i wschodni. Za powstanie podgatunków szympansa odpowiadają przede wszystkim bariery geograficzne. Małpy te upodobały sobie tereny zarówno wilgotnych, jak i suchych lasów tropikalnych Afryki Środkowej i Zachodniej, co wskazuje na ich wszechstronność i zdolności adaptacyjne.
Niestety, ostatnie 30 lat to dla szympansów ponury czas, bowiem liczebność populacji drastycznie spadała do ponad 60% pierwotnego stanu. W tej chwili wielkość populacji szacuje się na niecałe 300 000 osobników, co sprawiło, że są one zagrożone wyginięciem (IUCN Red List – EN). Szympansy każdego dnia muszą zmagać się z największym zagrożeniem – człowiekiem polującym na szympansie mięso. Naszym kuzynom zagraża niszczenie ich naturalnych siedlisk, a także choroby, przeradzające się niekiedy w epidemie.
W gdańskim zoo szympansia rodzina liczy 9 osobników, a w jej skład wchodzą – Yori, zwany Jurkiem, Hoya, Lola, Kasia, Chita, Karolina, Sambor i Lozana, Kali. Kasia jest prawdziwą seniorką „rodu”. Przyjechała do Gdańska w 1977 roku z Wielkiej Brytanii. Przez te wszystkie lata mogliśmy obserwować jak odchowuje kolejne potomstwo i uczy swoje siostry i córki opieki nad przychówkiem. U szympansów dużo bardziej wartościowa i cenna jest nauka przez obserwację, zaś instynkt ma tu drugorzędne znaczenie. Aspirujące do roli matki samice pomagają odchowywać młodsze rodzeństwo, co stanowi istotną praktykę przed urodzeniem własnych dzieci.
Pamiętajmy, że w świecie zwierząt szympansy są naszymi najbliższymi krewnymi. Wielokrotnie można u nich zaobserwować zachowania oparte na głębokich uczuciach, które pochopnie przypisywalibyśmy tylko człowiekowi. Szympansy potrafią kochać, żartować, kłócić się, obrażać, ale nawet wtedy potrafią się też godzić i przepraszać. Gdy zajrzycie do szympansów w naszym zoo, zwróćcie uwagę na relacje zachodzące między naszymi podopiecznymi, na więzi między osobnikami i złożone zachowania tych inteligentnych małp.
